Zajęcia logopedyczne

Jak zachęcić dziecko do mówienia?

W ciągu pierwszych dwóch lat życia dziecko doświadcza głosów (choć tak naprawdę słyszy już w okresie prenatalnym, od 6 miesiąca ciąży) i rozwija mowę. Co można zrobić, aby zachęcić dziecko do komunikacji werbalnej?

Od urodzenia do 3 miesięcy dziecko słucha głosów, a potem stara naśladować zasłyszane głosy. Nasza pomoc maluszkowi w tym okresie skupia się na tym, by usłyszał on jak najwięcej i najpiękniejsze głosy.

Zatem:

śpiewaj swojemu dziecku, nawet wtedy gdy się jeszcze nie urodziło–ono cię słyszy;
rozmawiaj ze swoim dzieckiem oraz z innymi ludźmi. Maluszek rozumie słowa i rozpoznaje twój głos (zwykle wówczas się uśmiecha). Ale rozwijające dla niego jest także słuchanie innych głosów–każdy człowiek ma bowiem inny zasób słownictwa i melodię języka. Różnorodność w tym przypadku znaczy rozwój;
zaplanuj także tzw. cichy czas. Dziecko potrzebuje chwili na posłuchanie siebie, swoich dźwięków, bez radia i telewizji czy innych hałasów.

Od 3 do 6 miesięcy dziecko uczy się sposobu, w jaki rozmawiają ze sobą ludzie.

Dlatego:

trzymaj dziecko blisko twarzy–będzie ono patrzyło ci w oczy–patrz na niego, rozmawiaj z nim i się uśmiechaj;
gdy dziecko zacznie gaworzyć, naśladować dźwięki, warto jeszcze raz wypowiedzieć dane słowo ponownie.

Od 6 do 9 miesięcy dziecko będzie bawić się dźwiękami. Niektóre z nich będą brzmieć jak słowa, takie jak “baba” czy “dada”. Maluszek uśmiechnie się wówczas, gdy usłyszy głos szczęśliwy czy neutralny, i zapłacze, słysząc głos gniewny.

W tym okresie możesz pomóc dziecku zrozumieć słowa (nawet jeśli ono ich jeszcze nie jest w stanie wypowiedzieć) :

zagraj w gry rymowane, zgadywanie, co znajduje się na obrazku, w układanie wspólnych historii z zaskakującym, zabawnym zakończeniem (możesz pozwolić, by dziecko przewidywało, co stanie się potem w historii, a potem to weryfikuj–pamiętaj:im bardziej zaskakujący i niesamowity ciąg dalszy, tym lepsza zabawa i mniejsze prawdopodobieństwo, że dziecko się znudzi);
daj maluszkowi zabawkę, np. misia i powiedz:“Poczuj, jaki miś jest miękki”–uczysz dziecko nazywać to, co czuje;
pozwól dziecku zobaczyć swoje oblicze w lustrze i zapytaj:“Kto to jest?”. Jeśli nie odpowie, to powiedz imię maluszka;
zadaj dziecku pytanie:“Gdzie jest piesek?”. Jeśli nie odpowie, wskaż mu to miejsce.

Od 9 do 12 miesięcy dziecko zaczyna rozumieć proste słowa. Jeśli mówisz: “nie-nie”, przestaje na ciebie patrzeć i kombinuje, co by spsocić. Jeśli ktoś go spyta:“Gdzie jest mama”, wyczekiwać będzie właśnie mamy i jej wyglądać. By powiedzieć, co chce, maluszek będzie wskazywać, wydawać dźwięki i używać swojego ciała np. spojrzy na rodzica, podniesie ręce do góry i zechce tym zakomunikować, żeby mu by dać zabawkę.

W tym okresie można dziecku pomóc:

prosząc go, by pokazywał, np.“Pokaż, jak się robi pa, pa” (wówczas zamachać należy z nim rączką), “Pokaż mi nos” (trzeba wskazać razem nos)–w ten sposób można nazwać poszczególne części ciała i rzeczy, które dziecko otaczają;
chowając zabawkę dziecka w taki sposób, by dziecko widziało, jak to rodzic robi. Następnie należy pomóc maluszkowi ją znaleźć i wyrazić swój zachwyt;
kiedy wskazuje na coś albo przynosi coś rodzicowi, należy powiedzieć:“Dałeś mi książkę, dziękuję”.

Od 12 do 15 miesięcy dzieci zaczynają używać słów. Często konsekwentnie nazywają sok “juju” czy butelkę “baba”. Maluszki w tym okresie gaworzą, wskazują na rzeczy, proszą o coś.

Jak w tym okresie im pomóc?

dyskutuj z dzieckiem o rzeczach, które codziennie używa, np. o soku, lalce, butelce. Należy dać czas dziecku, by je nazwał;
zadawaj maluszkowi pytania odnośnie do fotografii z książek–niech nazywa rzeczy, które widzi. Rolą rodzica jest docenianie jego postępów, można wówczas klaskać w dłonie z każdą kolejną rzeczą, którą dziecko wymieni. Można też opowiadać samemu, np.“Widzisz tego pieska? Zobacz, jaki jest duży, spójrz, jak macha ogonem.

Od 15 do 18 miesięcy dziecko będzie już używać bardziej skomplikowanych gestów do komunikowania się i wzbogacać zakres swojego słownictwa. Może wziąć rodzica za rękę, zaprowadzić do półki z książkami, wskazać konkretną książeczkę i powiedzieć:“bajka”. Wówczas rodzic powinien nazwać całą czynność:“Chcesz, bym przeczytała ci bajkę, tak?”.

Poza tym:

dyskutuj z dzieckiem o tym, co lubi najbardziej–daj mu czas, by ci o wszystkim opowiedział;
pytaj maluszka, jak się czuje, co dziś będzie robić, czy ma jakieś plany, na co ma ochotę;
jeśli dziecko na coś wskazuje, zawsze należy to nazwać–gdy wskaże piłkę, powiedz:“To twoja wielka, czerwona piłka”;
graj z dzieckiem w ulubione gry;
przy pomocy ulubionych zabawek dziecka odgrywaj dziecku scenki rozmów, np. lalki ze zwierzątkiem.

Między 18 miesiącem a 2 rokiem życia dziecko będzie już w stanie dobierać słowa i wypowiadać swoje pragnienia, np. “chcę soku”. Można pobudzić umiejętności komunikacyjne maluszka:

poproś dziecko, by ci pomogło, np. by odniosło kubek do kuchni albo przyniosło ci but;
naucz dziecko prostych piosenek i rymowanek;
czytaj dziecku kolorowe bajki–niech dziecko wskazuje na ilustracji i mówi, co widzi;
niech dziecko rozmawia z rodziną i przyjaciółmi rodziców–może np. opowiedzieć, co dostało na urodziny albo o nowej zabawce;
angażuj dziecko w udawane gry, np. niech maluszek udaje, że rozmawia przez telefon, niech bawi się w dom, karmi lalki.

Od 2 do 3 lat umiejętności językowe będą stale i szybko rosły. Pojawią się proste zdania, dziecko bez problemu powinno odpowiadać na pytanie o to, np., gdzie jest miś. Stopniowo będzie w stanie odpowiadać także na bardziej skomplikowane pytania typu:“Co robisz, gdy jesteś głodny?”. Dziecko będzie coraz częściej odgrywać wyimaginowane scenki, np. chodzenie do pracy czy pielęgnowanie zwierząt-zabawek.

W tym okresie:

naucz dziecko, jak się nazywa (pełne imię i nazwisko);
pokaż maluszkowi liczby, rozmawiaj o wielkości i kształcie rzeczy;
zadawaj pytania otwarte, a nie takie, na które można odpowiedzieć “tak” lub “nie”. To pozwoli dziecku rozwinąć wyobraźnie i nauczyć się wyrażać swoje pomysły i poglądy. Czasem, jeśli widzimy, że dzieci nie radzą sobie z odpowiedzią, można im ją zasugerować np. możemy porozmawiać z dziećmi o robakach. Wtedy spytamy: “Jakie grube robaki–ile ich jest, gdzie oni idą?”. Dajmy dzieciom czas na odpowiedź. Jeśli zajdzie potrzeba sugerowanej odpowiedzi, można powiedzieć: “Widzę pięć. Jadą do parku czy do sklepu?”;
poproś, by dziecko opowiedziało historię ze swojej ulubionej bajki, np. “Co się stało z tymi trzema świnkami?”;
zabierz dziecko do biblioteki albo do innej instytucji, gdzie są kąciki zabaw czy kąciki z książkami–by maluszek mógł przebywać i porozmawiać z rówieśnikami;
niech dziecko wciela się w rolę–odgrywajcie, najlepiej całą rodziną, mini teatrzyki domowe;
pamiętaj, że dziecko nadal potrzebuje ciszy (nie tylko w czasie drzemki). Wyłącz telewizor i radio i pozwól dziecku cieszyć się zabawą, swoim głosem i głosem rodzica.

Ćwiczenia wspomagające rozwój mowy dziecka:

Ćwiczenia słuchowe:

Stanowią one bardzo ważną grupę ćwiczeń, ponieważ często opóźnienia czy zaburzenia rozwoju mowy pojawiają się na skutek opóźnień rozwoju słuchu fonematycznego /tzw. słuchu mownego/. Stymulując funkcje słuchowe przyczyniamy się do rozwoju mowy dziecka. Oto przykłady:

szukanie ukrytego zegarka, radia, dzwoniącego budzika;
rozróżnianie i naśladowanie głosów zwierząt:kota, psa, krowy, kury, koguta, kaczki, gęsi itp.;
rozróżnianie odgłosów pojazdów:samochodu, pociągu, motoru, traktora itp.;
rozpoznawanie po dźwięku różnych urządzeń domowych, np. odkurzacz, mikser, suszarka, pralka itp.

Przykłady dla dzieci starszych:

wyróżnianie wyrazów w zdaniu ( stawiamy tyle klocków, rysujemy tyle kółeczek, klaszczemy tyle razy ile słów słyszy dziecko w wypowiadanym zdaniu);
nazywanie obrazków–dziecko kończy wyraz po pierwszej sylabie wypowiedzianej przez logopedę, nauczyciela, rodzica, a potem odwrotnie–dziecko zaczyna;
wyszukiwanie imion rozpoczynających się od samogłoski, następnie od podanej spółgłoski;
wydzielanie spółgłosek nagłosowych przez przedłużanie nagłosu, np. ssssamolot, szszszafa. Przy pomocy ilustracji–wyszukiwanie przedmiotów, których nazwy rozpoczynają się na daną głoskę;
rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej.

Ćwiczenia oddechowe:

Ćwiczenia oddechowe poprawiają wydolność oddechową, sprzyjają wydłużaniu fazy wydechowej, co powoduje poprawę jakości mowy. Ćwiczenia prowadzone są najczęściej w formie zabawowej, przy wykorzystaniu różnych środków, np. piórek, piłeczek, wody mydlanej, chrupek, wiatraczków itp. Są także wplatane w opowieści i zabawy ruchowe.

Przykłady:

wdech nosem (usta zamknięte) i wydech ustami;
dmuchanie na płomień świecy;
dmuchanie na piłeczkę pingpongową, wyścigi piłeczek;
dmuchanie na kulkę z waty, na wiatraczek;
chłodzenie „ gorącej zupy”–dmuchanie ciągłym strumieniem;
„zdmuchiwanie mlecza”–długo, aż spadną wszystkie nasionka;
chuchanie na zmarznięte ręce;
naśladowanie lokomotywy–wydmuchiwanie „nadmiaru pary”–ffff, szszsz;
naśladowanie balonika–wypuszczanie powietrza z jednoczesnym odgłosem „ sssss”;
nadmuchiwanie balonika;
naśladowanie syreny–„ eu-eu- eu”, „ au-au-au”–na jednym wydechu;
wyścigi chrupek–dmuchanie w parach;
dmuchanie na piórko, aby nie spadło;
liczenie na jednym wydechu;
powtarzanie zdań na jednym wydechu–najpierw krótkich, potem coraz dłuższych;
powtarzanie zdań szeptem;
naśladowanie śmiechu różnych osób:-staruszki:che- che- che; -kobiety–wesołe cha-cha-cha; -mężczyzny–rubaszne ho-ho-ho; -dziewczynki–piskliwe, chichotliwe chi-chi-chi;
nadymanie policzków–„ gruby miś”;
wciąganie policzków–„ chudy zajączek”;
nabieranie powietrza w usta i zatrzymanie w jamie ustnej, krążenie tym powietrzem, powolne wypuszczanie powietrza;
naprzemiennie „ gruby miś”–„ chudy zajączek”;
nabieranie powietrza w usta, przesuwanie powietrza z jednego policzka do drugiego na zmianę.

Ćwiczenia motoryki narządów artykulacyjnych:

U większości dzieci z wadą wymowy występuje obniżona sprawność narządów artykulacyjnych / języka, warg, policzków, podniebienia miękkiego/. Czasem przyczyną wady wymowy są nieprawidłowości w budowie anatomicznej narządów mowy. Przyczyną bywają także, szczególnie u dzieci młodszych, nieprawidłowe nawyki związane z połykaniem lub oddychaniem.

Konieczne są w tych wszystkich wypadkach ćwiczenia motoryki narządów mowy oraz ćwiczenia prawidłowego połykania. Ćwiczenia tego typu początkowo powinny być wykonywane przy kontroli wzrokowej–przed lustrem, stopniowo przechodząc do ćwiczeń bez kontroli wzroku. Większość ćwiczeń wymaga wielokrotnego powtarzania, więc konieczne jest stosowanie metod zabawowych podczas ćwiczeń oraz zmiany środków używanych przez nauczyciela.

Ćwiczenia warg:

wymawianie na przemian „ a-o” przy maksymalnym oddaleniu od siebie wargi górnej i dolnej;
oddalanie od siebie kącików ust–wymawianie „ iii”;
zbliżanie do siebie kącików ust–wymawianie „ uuu”;
naprzemienne wymawianie „ i–u”;
cmokanie;
parskanie/wprawianie warg w drganie/;
masaż warg zębami (górnymi dolnej wargi i odwrotnie);
wysuwanie warg w „ ryjek”, cofanie w „ uśmiech”;
wysuwanie warg w przód, następnie przesuwanie warg w prawo, w lewo;
wysuwanie warg w przód, następnie krążenie wysuniętymi wargami.

Ćwiczenia języka:

„głaskanie podniebienia” czubkiem języka, jama ustna szeroko otwarta;
dotykanie językiem do nosa, do brody, w stronę ucha lewego i prawego;
oblizywanie dolnej i górnej wargi przy ustach szeroko otwartych /krążenie językiem/;
wysuwanie języka w przód i cofanie w głąb jamy ustnej;
kląskanie językiem;
dotykanie czubkiem języka na zmianę do górnych i dolnych zębów, przy maksymalnym otwarciu ust /żuchwa opuszczona/;
wykonywanie ruchów wahadłowych od jednego do drugiego kącika ust;
rurka–wargi ściągnięte i zaokrąglone unoszą boki języka;
ruchy koliste języka w prawo i w lewo na zewnątrz jamy ustnej;
oblizywanie zębów po wewnętrznej i zewnętrznej powierzchni dziąseł pod wargami. Usta zamknięte.

Opracowała logopeda mgr Madgalena Zdziarska

Są to zajęcia dla dzieci zakwalifikowanych do zespołów pomocy psychologiczno-pedagogicznej.